18: ลิ้นแซกโซโฟน

ลิ้นแซกโซโฟน

         ลิ้นแซกโซโฟน หรือลิ้นปี่ มีความสำคัญมากพอสมควร เพราะลิ้นปี่เป็นต้นกำเนิดเสียงของแซกโซโฟน ลิ้นปี่มีส่วนเกี่ยวข้องอย่างมากกับเสียงทึบเสียงใส เสียงบาง เสียงมีอำนาจ และการใช้ลมมากหรือน้อย แต่การเป่าผิดตัวโน้ต ผิดจังหวะ และการผิดบันไดเสียงนั้นไม่ได้เกี่ยวข้องกับลิ้นปี่

         ลิ้นอ่อน ลิ้นแข็ง ลิ้นไม่เสมอ เป็นปัญหาที่นักแซกโซโฟนควรคำนึงถึงอย่างมาก ลิ้นที่ดีจะระรัวเสียงให้มีคุณภาพ ในทำนองเดียวกันลิ้นไม่ดีก็ย่อมระรัวเสียงที่ขาดคุณภาพ

ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับลิ้นแซกโซโฟน

         ลิ้นแซกโซโฟนทำขึ้นจากไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง ซึ่งปลูกแถบตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศฝรั่งเศสรอบ ๆ ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน นิยมกันว่าไม้ไผ่เหล่านั้นสามารถทำลิ้นแซกโซโฟนได้ดีที่สุดและนิยมใช้กันมากที่สุดในปัจจุบัน เชื่อกันว่าอากาศแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียนเป็นอากาศที่เหมาะสำหรับปลูกไม้ไผ่เพื่อทำลิ้นปี่ นอกจากบริเวณนี้แล้ว บริเวณอื่น ๆ ที่นิยมปลูกไม้ไผ่เพื่อทำลิ้นปี่ เช่น ประเทศเม็กซิโก, รัฐแคลิฟอร์เนีย ในประเทศสหรัฐอเมริกา, ประเทศชิลี, ประเทศอิตาลี, ประเทศยูโกสลาเวีย, ประเทศกรีก และประเทศสหภาพโซเวียต

         ไม้ไผ่ที่จะตัดทำลิ้นปี่ควรจะอายุไม่อ่อนหรือไม่แก่จนเกินไป อายุอย่างน้อยประมาณ 2 ปี แต่ไม่ควรเกิน 3 ปี หลังจากได้ตัดไม้ไผ่เหล่านั้นมาตากแดดประมาณ 10 วัน เพื่อทำให้ผิวของไม้ไผ่เปลี่ยนเป็นสีเหลืองทอง หลังจากนั้นเขาจุเก็บไม้ไผ่ไว้ในโรงเก็บอย่างน้อย 1 ปี เพื่อให้ไม่ไผ่แห้งสนิทแล้วจึงนำมาทำเป็นลิ้นปี่ตามต้องการ

ลักษณะของลิ้นแซกโซโฟน

      ลิ้นแซกโซโฟนที่ขายตามท้องตลาดทั่วไปมีอยู่ 2 ลักษณะ คือ

• ลักษณะของลิ้นที่มีเนินกลางเป็นรูปตัววี (V) นิยมเรียกกันว่า แบบเยอรมัน
  
• ลักษณะของลิ้นที่มีเนินกลางเป็นรูปตัวยู (U) นิยมเรียกกันว่า แบบฝรั่งเศส ลิ้นประเภทนี้ได้รับความนิยมมากกว่าประเภทแรก
  

         ลักษณะของลิ้นที่มีเนินกลางเป็นรูปตัวยู (U) ได้รับความนิยมกันมากกว่าลิ้นที่มีเนินกลางเป็นรูปตัววี (V) ในปัจจุบัน

การเลือกลิ้นปี่

         ในการเลือกลิ้นเพื่อให้ได้ลิ้นที่ดี อย่างน้อยที่สุดก็ควรจะรู้จักส่วนประกอบของลิ้นเพื่อช่วยในการเลือก

ส่วนประกอบของลิ้นปี่

         ถ้ามีโอกาสหรือมีเงินพอที่จะซื้อเป็นกล่องได้ ก็ควรจะเลือกยี่ห้อลิ้นปี่ที่มีมาตรฐานเชื่อถือได้ว่าใน 1 กล่องมีลิ้นปี่ที่มีคุณภาพเกินครึ่ง

         ถ้าจะต้องซื้อปลีกก็ควรจะซื้อจากร้านที่เปิดโอกาสให้เลือกลิ้นปี่ได้ ซึ่งโดยทั่วไปแล้วการเลือกลิ้นปี่ต้องอาศัยสายตาและความรู้เป็นหลัก ทางร้านคงไม่ยอมให้เลือกลิ้นปี่โดยการลดลองเป่าเป็นแน่

         ก่อนที่จะซื้อลิ้นปี่ก็ควรจะรู้ว่ากำพวดที่ใช้อยู่เหมาะสมกับลิ้นปี่เบอร์อะไร

ความสัมพันธ์ระหว่างความกว้างของปากกำพวดกับความอ่อนแข็งของลิ้นปี่

         ลิ้นอ่อนจะมีความระรัวของปลายลิ้นมากเหมาะสำหรับกำพวดที่ปากเปิดกว้าง ส่วนลิ้นแข็งจะมีความระรัวของปลายลิ้นน้อยเหมาะสำหรับกำพวดที่ปากแคบ

ข้อเสนอแนะในการเลือกลิ้น

•  ท่อนบนของลิ้นควรจะยาวกว่าท่อนล่าง
  
•  สีของท่อนล่างควรจะเป็นสีเหลืองทอง เพราะแสดงว้าไม้ไผ่ไม่อ่อนและไม่แก่เกินไป ไม่ควรเลือกลิ้นปี่ที่มีสีน้ำตาล ส่วนท่อนบนควรเป็นสีขาวหรือสีครีม
  
•  เส้นลายไม้ไผ่ท่อนบนของลิ้นควรเป็นเส้นตรง และมีความขนานตลอดแนว ไม่ควรเลือกลิ้นที่มีลายเส้นหนักด้านใดด้านหนึ่ง เพราะเป็นเหตุให้ความหนาบางของลิ้นไม่เท่ากัน คลื่นระรัวของลิ้นแต่ละข้างย่อมไม่เท่ากันด้วย
  
•  ส่องลิ้นกับแสงสว่างเพื่อดูรอยโค้งท่อนปลายลิ้นว่าเป็นรูปตัวยู (U) หรือรูปตัววี (V)
  

การปรับลิ้นปี่

          บางครั้งลิ้นที่ใช้มีคุณสมบัติไม่ตรงตามความต้องการ แข็งเกินไป อ่อนเกินไป เพราะใช้นาน หรือไม่สมดุลกับด้านใดด้านหนึ่งเป็นเหตุให้ลิ้นปี่ระรัวไม่เสมอกัน

ลิ้นอ่อน

      ลักษณะของลิ้นอ่อน

• ต้องวางปากอย่างหลวมถึงจะเป่าออกเสียงได้
  
• ใช้ลมจำนวนน้อยในการเป่า
  
• ไม่สามารถเป่าเสียงสูงได้
  
• เสียงที่ออกมาจะได้ยินการระรัวของลิ้นปี่ผสมกับเสียงแซกโซโฟนรวมอยู่ด้วย
  

         การปรับลิ้นอ่อน ทางที่ดีที่สุดคือ การตัดปลายลิ้นปี่โดยใช้เครื่องตัด การตัดลิ้นปี่นั้นควรตัดด้วยความระมัดระวัง พยายามให้ลิ้นอยู่ตรงกลางของเครื่องตัดพอดี แต่ละครั้งที่ตัดควรตัดประมาณขนาดของเส้นปากกาเป็นอย่างมาก เมื่อตัดเสร็จควรใช้กระดาษทรายที่ละเอียดที่สุด ฝนรอยตัดให้เรียบ เพราะรอยตัดที่ไม่เรียบอาจเป็นอันตรายบาดริมฝีปากหรือบาดลิ้นได้ง่าย

เครื่องตัดลิ้นปี่

          ถ้าหากว่าลิ้นปี่อ่อนตัวในระหว่างการบรรเลง ไม่มีเวลาพอที่จะตัดปลายลิ้นปี่ได้ สิ่งที่พอจะแก้ปัญหาได้ชั่วคราวคือ ปรับลิ้นปี่ให้สูงกว่าปลายปากกำพวดหน่อยหนึ่ง

ลิ้นแข็ง

      ลักษณะของลิ้นแข็ง

• ต้องรัดกล้ามเนื้อบริเวณริมฝีปากแน่นจึงจะเป่าออก
  
• ใช้ลมจำนวนมากในการเป่า
  
• เป่าออกเสียงยากโดยเฉพาะเสียงต่ำ และยากต่อการควบคุมการเป่าเสียงเบา
  
• เสียงที่ออกมาเหมือนมีเสียงลมผสมอยู่ และสำเนียงจะเพี้ยนสูง
  

         การปรับลิ้นแข็งให้อ่อนลงนั้นต้องใช้มีดคมหรือกระดาษทรายละเอียดขูดด้วยความประณีตและสม่ำเสมอ การขูดลิ้นปี่ต้องขูดออกทีละนิดแล้วตรวจความสมดุลของลิ้นด้วยการส่องกับแสงสว่าง โดยให้ลิ้นปี่อยู่ระหว่างสายตากับแสงสว่าง ความหนาบางทั้งสองข้างของลิ้นต้องเท่ากัน หลังจากขูดออกทุกครั้งควรทดลองเป่าดูเพื่อไม่ให้ขูดจนลิ้นอ่อนเกินไป

         การแก้ปัญหาเฉพาะหน้าสำหรับลิ้นแข็งในกรณีที่ไม่มีโอกาสหรือเวลาสำหรับขูดลิ้นปี่ อาจจะแก้ปัญหาชั่วคราวคือ ปรับให้ปลายลิ้นปี่ต่ำกว่าระดับของปลายปากกำพวด